Het was de beroemde schrijver Lord Acton die zei: “Macht corrumpeert, en absolute macht corrumpeert absoluut.” Deze bewering is, helaas, even actueel als ooit tevoren. Zoals het recente artikel van Joël De Ceulaer onthulde, blijkt er in het Europees Parlement een diepgewortelde cultuur van toxisch leiderschap en machtsmisbruik te bestaan. 1Joël De Ceulaer, ‘Wie macht heeft, zal geen respect hebben voor wie zich zwak opstelt’: over wangedrag in het Europees Parlement, in: De Morgen, 5 juni 2023, p. 4. In dit artikel analyseren we de details en implicaties van deze onthullingen en proberen we enige context en inzicht te bieden in het grotere probleem van toxisch leiderschap in de politiek.
De Ceulaer’s artikel, gebaseerd op onthullingen door Politico, toont aan dat Assita Kanko (N-VA) niet de enige politicus in het Europees Parlement is die wordt beschuldigd van wangedrag. 2Barbara Moens en Eddy Wax, Inside Europe’s Parliament of bullies, in: Politico, 2 juni 2023. Er zijn sancties aangekondigd tegen Monica Semedo uit Luxemburg en Mónica Silvana González uit Spanje, en er loopt een onderzoek naar de Spanjaard José Ramón Bauzá. Van 2019 tot 2021 werden in het Europees Parlement 34 dossiers van psychologisch of seksueel wangedrag geopend.
Mening van Marc Buelens
Een goede samenvatting vinden we bij Marc Buelens, emeritus managementprofessor aan de Vlerick Business School, als hij zegt: “Toxisch leiderschap is wijd verspreid.” Van het leger tot de kunstensector, de media, de academische wereld, de kerk en de politiek, er zijn overal tekenen van misbruik en wangedrag. Het probleem lijkt universeel en toch voelen we ons nog steeds geschokt als nieuwe incidenten aan het licht komen.
Het politieke landschap lijkt bijzonder vatbaar voor toxisch gedrag. Politici die duizenden stemmen krijgen, zien hun succes vaak als een rechtvaardiging voor hun acties. Narcisme voedt hun perceptie van macht en rechten. Dit gedrag wordt volgens Buelens verder uitgelokt door druk en de manier waarop men met conflicten omgaat.
Het komt erop neer dat je er rekening mee moet houden dat ze lange tenen hebben. Ik heb in mijn loopbaan snel de raad gekregen: geef toe op kleine dingen, wees principieel op wat je belangrijk vindt. Wie macht heeft, zal geen respect hebben voor wie zich zwak opstelt. Je kunt alleen respect afdwingen door krachtig te reageren als men je grenzen overschrijdt.
Marc Buelens
Het probleem van toxisch leiderschap gaat echter veel dieper dan alleen wangedrag. Toxisch gedrag omvat ook willekeur, zoals het voorbeeld van Jozef Stalin illustreert. In kleinere schaal, kan willekeur zich manifesteren als onvoorspelbaarheid, oneerlijke behandeling en inconsistent beleid. Emoties worden vaak gebruikt als wapen in deze strijd, met toxische leiders die hun emoties inzetten om dreigementen tegen hun medewerkers kracht bij te zetten.
In tegenstelling tot bedrijven, die vaak gestructureerde HR-systemen en beleidslijnen hebben om wangedrag te bestrijden, ontbreken dergelijke mechanismen in de politieke sfeer. Politici hebben vaak meer macht en discretie dan leiders in andere sectoren, en er zijn minder systemen om hen verantwoordelijk te houden.
Hoop voor de toekomst
Hoewel deze onthullingen verontrustend zijn, is er toch enige reden tot optimisme. De aandacht voor slachtoffers van misbruik en wangedrag is groter dan ooit, mede dankzij bewegingen als #MeToo. Er is een toenemende erkenning van het probleem en een groeiende roep om verandering.
In de toekomst is het essentieel dat we systemen en procedures blijven ontwikkelen en implementeren om misbruik en wangedrag te bestrijden. We moeten streven naar meer transparantie, verantwoordingsplicht en respect voor de rechten van alle betrokkenen in de politieke sfeer. Toxisch leiderschap en machtsmisbruik hebben geen plaats in een moderne, democratische samenleving. Zoals altijd moeten we onze voornaamste focus leggen op het bevorderen van eerlijkheid, respect en waardigheid in de politiek.