Cultureel antropoloog Hendrik ‘Rik’ Pinxten over de spanning tussen economie en maatschappij, en waarom we met z’n allen als economische eenheden zijn gaan denken in plaats van als mensen. Oftewel: hoe we de economie ooit bedachten als hulpmiddel, maar het inmiddels onze collectieve existentiële crisis is geworden.

De economie als almachtige afgod

Een wereld waarin politiek, ethiek en zelfs universiteiten ondergeschikt zijn aan de grillen van de markt? Klinkt als het dystopische script dat we per ongeluk realiteit hebben laten worden.

Q. U ziet in het neoliberalisme de grote vijand van de mens.

A. Alles is vandaag economie en wat dat niet is, is irrelevant. Iedereen moet zich afvragen: wat ben ik economisch waard. Vreemd, ik dacht dat economie slechts tot doel had in onze behoeften te voorzien. Wat zijn onze behoeften? Dat is een keuze, daar moeten we dringend over nadenken. Hoe vullen we de mens in? Hoe vullen we de maatschappij in? Vanuit die waarden en ideeën — zoals rechtvaardigheid en duurzaamheid — stuur je de economie bij. Dat is logisch.

Wat we nu hebben is economisme, alle maatschappelijke problemen worden herleid tot economische kwesties. In 2007, nota bene een jaar vóór het uitbreken van de bankencrisis, zei Ben Bernanke (toenmalig voorzitter van het Federal Reserve System, red.): “Het maakt niet uit wie de volgende president wordt. Onze wereldmarkt regeert toch.” Politiek wordt dus irrelevant. Ethiek ook. Universiteiten ook. Alles wordt ondergeschikt gemaakt aan die machine. Het dictaat van de één procent, eigenlijk 0,1 procent, is aberrant. Een ontsporing waar de mensen over moeten reflecteren, en die ze moeten bijsturen.

Voor een sociaal-economisch historicus als mezelf is dit boeiende lectuur. Als geld de enige standaard is waarmee we waarde meten, worden filosofie, kunst en mededogen bijzaak. De vraag is: willen we dat? Of zijn we gewoon zo verstrengeld geraakt in dit systeem dat we vergeten zijn dat we het zelf verzonnen hebben?

Een economie die niet implodeert bij de eerste crisis?

Als arbeid vervangen wordt door technologie, maar de belastingen nog steeds alleen op arbeid worden geheven, dan is het geen verrassing dat alles begint te piepen en kraken.

Q. Doe eens een voorstel om de ongelijkheidskloof aan te pakken.

A. We werken nog steeds met theorieën van 200 jaar geleden die arbeid heel sterk aan loon koppelen, en met een staat die loon koppelt aan belasting. Dat ontploft nu. Als slechts een derde van je bevolking werkt en belastingen betaalt, kun je als overheid daarmee niet twee derden onderhouden. Het is zinvol om ernstig na te denken over hoe je hoogtechnologische productie, vooral financiële spitstechnologie, gaat belasten. Elke crisis wordt gevolgd door het afstoten van arbeidskrachten en meer automatisering. Dat betekent voor de overheid minder inkomsten en meer kosten om de bevolking te onderhouden. De hele kleine groep van mega-bezitters wordt miljonair en miljardair, maar om wat te doen met dat geld? Plafonneer dat. Zeg bijvoorbeeld: eens je tien miljoen euro opbrengst uit je uitvinding hebt gehaald, stopt het. Al de rest noemen we belastinggeld. Want je technologie produceert, jij niet meer. Dat is een politieke organisatie van de economie.

Misschien wordt het tijd dat we ons belastingstelsel aanpassen aan de realiteit. Pinxten poneert een oplossing waar ik zelf ook al enkele jaren mee rondloop, zij het in een enigszins gewijzigde variant. Misschien moeten we inzien dat niemand werkelijk iets mist als zijn persoonlijk vermogen een bovengrens krijgt. Tenzij natuurlijk de vrijheid om een vierde privé-eiland te kopen als fundamenteel mensenrecht wordt beschouwd.


Geschreven door Ann-Sofie Dekeyser als Antropoloog Rik Pinxten vloekt in de kerk in De Standaard Weekblad (nr. 265, 17 september 2016, pp. 22-23).

Gepubliceerd door Stijn Vogels

Sinds 2003 deelt Stijn Vogels zijn mening over mondiale merkwaardigheden. Gewapend met een geschiedenisdiploma en een scherpe pen zoekt hij naar zin in de chaos. Misschien vind je iets wat je aan het denken zet. Misschien ook niet. Maar dat is het risico van nieuwsgierigheid.

Laat een reactie achter

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *