Over de particratie in België

Volgens Walter Zinzen, de voormalige journalist bij de openbare omroep VRT, is de particratie in België inmiddels zo doorgeschoten dat het stilaan een olympische discipline had kunnen zijn. En niet eens een sympathieke discipline zoals curling, maar eerder zoiets als speerwerpen in een overvolle stadswijk. Ik kan niet anders dan het met hem eens zijn. Terwijl Zinzen zich jarenlang voelde als een eenzame roepende in de woestijn, zijn we nu eindelijk op een punt gekomen waarop mensen zich afvragen: “Waarom schreeuwt die man daar eigenlijk?” Een belangrijke vooruitgang, als u het mij vraagt.

Particratie versus democratie

Zinzen heeft het in zijn artikel over de groeiende macht van partijvoorzitters, die tegenwoordig niet alleen de verkiezingslijsten bepalen, de regeringsonderhandelingen voeren en de ministers benoemen, maar vermoedelijk ook het weer, de prijs van een pint en het lot van al uw favoriete tv-series. ¹Walter Zinzen, De partijfinanciering halveren? Er zijn radicalere remedies nodig, in: De Morgen, 5 juni 2023, p. 12. Deze almacht, aldus Zinzen, ondermijnt de essentie van onze democratie en vereist remedies die minstens even radicaal zijn als de impact van een verse minister op een begrotingstabel.

De voorzitters vergiftigen het democratisch proces al van bij het begin.

• Zij zijn het die bepalen wie wel en wie niet op de verkiezingslijsten mag staan.
• Zij zijn het die de regeringsonderhandelingen voeren.
• Zij zijn het die de ministers benoemen, die dan op hun beurt een kabinet met partijgetrouwen samenstellen.
• Zij zijn het die de ministers zeggen wat ze wel en niet mogen doen.

Walter Zinzen

En dus staan we hier, met een politiek systeem waarin ministers de marionetten zijn van hun partijvoorzitters, die op hun beurt de marionetten zijn van vage partijbelangen, die uiteindelijk weer de marionetten zijn van niemand-weet-precies-wie. Dit is geen democratie meer, dit is een poppenkast zonder einde, en zonder de leuke muziek.

Het is niet alleen de particratie die moet worden aangepakt, maar ook de rechtvaardigheid van ons juridische systeem. Hoewel het idee om de financiering van politieke partijen te halveren en te herverdelen interessant is, vraag ik me af of dit de particratie zal doen verdwijnen.

Bovendien moeten we ook rekening houden met mijn eerdere bezorgdheid over het krimpende politieke centrum in België. Het politieke spectrum is inderdaad gepolariseerd, en het is hoog tijd dat we opnieuw bruggen bouwen tussen de verschillende politieke partijen. Een oplossing daarvoor heb ik voorgesteld in mijn vorige artikel, namelijk meer nadruk leggen op consensusvorming en samenwerking in de politiek.

En ja, ik hoor u denken: “Maar is dit nu echt het grootste probleem van ons land?” Dat hangt er natuurlijk vanaf of u een fan bent van werkende instellingen of liever kijkt naar een politieke remake van Fawlty Towers met het parlement als incompetente hoteluitbaters.

Oplossingen

Gelukkig is er hoop, en die hoop komt in de vorm van een idee dat zo radicaal is dat het absurd lijkt: de grondwet naleven. Dat is correct, beste lezer, het meest revolutionaire voorstel van het moment is simpelweg: doen wat er al zwart-op-wit staat. Ik steun Zinzen’s oproep om de grondwet na te leven, en de benoeming van ministers terug te brengen naar de enige verkozen institutie die we hebben: het parlement. Dit zou een stap in de juiste richting kunnen zijn om de buitensporige macht van de partijvoorzitters in te perken. Tegelijkertijd moeten we ons inzetten voor een meer participatieve democratie, waarin burgers een actievere rol spelen in het besluitvormingsproces. Dat is nog geen directe democratie, maar wel een stap in de goede richting.

De hele politieke klasse en alle media, reguliere en sociale, zouden zich moeten verzetten tegen de putsch van de voorzitters om zelf ministers te benoemen. De grondwet kent geen partijen, laat staan voorzitters. Het wordt de hoogste tijd dat de grondwet weer wordt nageleefd. Die schrijft voor dat de koning de ministers van de federale regering benoemt. Dat is niet meer van deze tijd, dat is zo. Verander dan dat artikel en leg de macht van de benoemingen waar ze hoort: bij het parlement, de enige verkozen institutie die we hebben. […]

De kabinetten moeten worden afgeschaft, evenals de consultancypraktijken. […] dat cabinetards geen enkele democratische legitimatie hebben. Ministers moeten regeren met hun administratie, maar die administratie moet wel gedepolitiseerd worden. Nu zitten er veel te veel ex-cabinetards op leidende posten, zowel op federaal als op regionaal niveau.

Walter Zinzen

Zinzen benadrukt ook terecht het gebrek aan democratische legitimiteit van de ‘cabinetards’, de partijgetrouwe leden van de ministeriële kabinetten. U hoort het: weg met de cabinetards! Het is onaanvaardbaar dat deze functies worden bekleed door personen zonder directe democratische legitimatie. Ministers moeten inderdaad met hun administratie regeren, en die administratie moet gedepolitiseerd worden. En voor wie zich afvraagt of dat niet wat drastisch is: bedenk dan dat dit systeem tot nog toe ongeveer even goed werkt als een paraplu van glas.

Zinzen roept op tot “gelijkgestemden om elkaar te vinden”, een oproep die klinkt als de intro van een politieke datingsite. “Hou jij van lange gesprekken over institutionele hervormingen bij kaarslicht? Swipe dan naar rechts voor democratische legitimiteit.” Maar alle gekheid op een stokje: de boodschap is duidelijk. Willen we een werkende democratie, dan moeten we nu in actie schieten.

De uitdagingen zijn aanzienlijk, maar zoals Zinzen suggereert, kunnen ze worden overwonnen met vastberadenheid, geduld en een gedeelde visie op een betere toekomst voor onze landgenoten. Daarom moeten we de noodzakelijke hervormingen aanbrengen om van ons land een goed bestuurd en voor iedereen welvarend land te maken.

Laat ons dus niet langer wachten. Laten we de democratie redden, de politiek depolariseren, de rechtsstaat versterken, en misschien, heel misschien, een systeem creëren waarin verkozen politici beslissingen nemen in plaats van onzichtbare partijbonzen. En als dat lukt? Dan drinken we er een pint op. Een goedkopere, democratisch verantwoorde pint.

Maar laten we eerst even die grondwet lezen. Gewoon, voor de zekerheid.