Slechts vier dagen scheiden ons nog van de ontknoping van deze Amerikaanse presidentsverkiezingen. Op woensdag 9 november zal België ontwaken met het nieuws wie de volgende bewoner is van het Witte Huis: Democraat Hillary Clinton of Republikein Donald Trump. Of, om het in simpelere termen te zeggen: wordt het een hervatting van het politieke establishment zoals we dat kennen, of gooien de kiezers een Molotovcocktail in het systeem en hopen ze op het beste?
De Standaard bracht dit weekend een editie waarin specialisten hun visie bespraken aan de hand van drie vragen. 1De Standaard, 5 en 6 november 2016. Interessant genoeg om zelf eens te doen.
Inhoudsopgave:
1. Wat heeft u het meest verrast?
Mijn eerste ervaringen met Amerikaanse nationale politiek gaan terug tot het debacle tussen George W. Bush en Al Gore in 2000. Sindsdien volg ik de vierjaarlijkse voorrondes en debatten met de fascinatie van iemand die weet dat de uitkomst hoe dan ook wereldwijd gevolgen zal hebben.
Wat me in 2016 uitzonderlijk verbaasde, was de groteske schaal van dit mediacircus. Het begon eigenlijk al midden 2015, en vanaf dat moment werd de Amerikaanse politiek een permanent lopend realityprogramma waarin niets te absurd was om serieus te nemen. De echo chamber van politieke berichtgeving nam groteske proporties aan. Iedere week een circus rond het nieuwste Trump-schandaal. Clinton die een voorkeursbehandeling kreeg in de voorverkiezingen.
Bijvoorbeeld: toen e-mails van de Democratische partij uitlekten en aantoonden hoe men Bernie Sanders’ positie ondermijnde, verschoof de focus onmiddellijk naar “Russische inmenging.” Beide zaken waren zorgwekkend, maar Clinton kroop iets te gretig in de slachtofferrol, alsof ze zelf geen actieve rol had gespeeld in het systeem dat haar naar de top hielp. Dit kwam vreemd over, vooral omdat ze vanaf dag één de gedoodverfde favoriet was.
2. Wat kunnen we leren van de Verenigde Staten?
2.1. Polariserende politiek is een tikkende tijdbom
Het grote gevaar van een samenleving die zichzelf opdeelt in vijandige kampen: tegenstrijdige ideeën worden geen basis voor debat, maar een reden om elkaar als landverraders of fascisten te bestempelen. Kandidaten vergelijken elkaar met de duivel, en inhoud verdwijnt in een storm van beledigingen. België en Europa zitten nog niet op dat niveau, maar we zien de eerste symptomen al opduiken. Voorlopig blijft het hier net iets beschaafder, maar voor hoe lang nog?
2.2. Politiek als speeltuin voor de superrijken
Zowel Trump als Clinton behoren tot de elite van de superrijke 0,1%. Zonder geld heb je geen stem in de Amerikaanse politiek. Wat ooit een representatieve democratie was, is langzaam geëvolueerd richting een oligarchie waarin politieke macht samenhangt met donaties en belangen van miljardairs. Stel je voor dat in België enkel mensen als Albert Frère en Mark Coucke kans maakten op een politieke carrière, of erger nog, figuren als Jean-Pierre Van Rossem de touwtjes in handen kregen. Italië heeft het al meegemaakt met Silvio Berlusconi, en we weten hoe dat afliep.
2.3. Het sluipende gevaar van autoritarisme
Vooral Trump lijkt een diepe bewondering te koesteren voor leiders als Vladimir Poetin en Xi Jinping, die hun landen niet per se besturen met democratische subtiliteiten. Dichter bij huis zien we vergelijkbare tendensen bij Viktor Orbán in Hongarije en Recep Tayyip Erdogan in Turkije. Wat deze leiders delen, is een hang naar macht die gemaskeerd wordt als “sterk leiderschap,” terwijl hun beleid in werkelijkheid een uitdrukking is van hun eigen onzekerheden en angst voor controleverlies.
3. Veranderen deze verkiezingen uw liefde/appreciatie voor de Verenigde Staten?
Momenteel zie ik de VS steeds minder als voorvechter van democratische waarden. Niet langer United, maar eerder de Divided States of America. Conservatief Amerika leeft in een nostalgische droomwereld waarin het land nog lijkt op de jaren ’50, terwijl de realiteit er een is van verstedelijking, diversiteit en verandering. Maar de klok terugdraaien? Dat kan niet. Zelfs niet met een muur.
De vraag is nu: kiest Amerika ervoor om met beide handen vast te grijpen aan het verleden, of om een sprong te wagen in de toekomst—al dan niet met de nodige schokken onderweg?