Herken je dit gevoel? Je leest een nieuw boek. Spannende personages. Plottwists die je uit je stoel doen springen. Je bent dolenthousiast… tot je plots beseft: “Wacht even, dit verhaal ken ik al.” En niet zomaar van ergens, maar letterlijk uit elke film, elk boek, elk toneelstuk ooit.
Welkom in het literaire multiversum, waar slechts zes verhaallijnen bestaan. Ja, zes. Geen zeven, geen vijf, maar precies zes. Elk verhaal dat je ooit hebt gelezen of gezien is niets anders dan een slimme herhaling van één van deze emotionele blauwdrukken. Zie het als een tacobar: veel keuze uit toppings, maar uiteindelijk eet iedereen gewoon dezelfde taco.
Inhoudsopgave:
De wetenschap achter voorspelbaarheid
Deze wetenschappelijke studie uit november 2016 analyseerde meer dan 1.300 Engelstalige fictieboeken en kwam tot een schokkende conclusie: schrijvers recycleren al eeuwen dezelfde emotionele bogen. Dit bevestigt wat elke doorgewinterde lezer al vermoedde, en wat Hollywood scenaristen al decennialang als bedrijfsmodel hanteren.
We obtain a collection of 1,327 books that are mostly, but not all, fictional stories by using metadata from Project Gutenberg to construct a rough filter. We find broad support for the following six emotional arcs:
- Rags to riches (rise)
- Tragedy, or Riches to rags (fall)
- Man in a hole (fall-rise)
- Icarus (rise-fall)
- Cinderella (rise-fall-rise)
- Oedipus (fall-rise-fall)
We rate the emotional content of each window using our Hedonometer […] specifically using 10,000 words as a minimum necessary to generate meaningful sentiment scores. […] While the plot of the book is nested and complicated, the emotional arc associated with each sub-narrative is clearly visible. We analyze the emotional arcs corresponding to complete books.
Voilà, daar heb je het. Alles wat ooit is geschreven, en alles wat ooit nog zal worden geschreven, past in een van deze zes vakjes. Het universum is onverbiddelijk. De volgende keer dat je een verhaal bedenkt waarvan je denkt dat het volstrekt origineel is, besef dan dat je waarschijnlijk gewoon een Cinderella-versie van een Icarus-verhaal hebt gemaakt. Maar dat is niet erg. Iedereen doet het.
De ‘Grote Gids voor Herkauwde Verhalen’
Rags to Riches: van zolderkamertje naar wereldfaam
Een personage begint ellendig, klimt gestaag omhoog, en eindigt als winnaar.
Denk aan Rocky, Harry Potter, Aladdin, Oliver Twist, of Forrest Gump, en elk verhaal waarin iemand zichzelf overwint, op het einde triomfantelijk een trap op rent met muziek op de achtergrond of ontdekt dat hij stiekem magische krachten bezit, en ondertussen ook nog innerlijke groei doormaakt.
Riches to Rags: sukkel naar beneden
Het tegenovergestelde. Begin met een succesvol of gelukkig personage en laat het noodlot er een Griekse tragedie van maken. Zoals iedere crypto-belegger ooit.
Dit is Macbeth, Breaking Bad, The Wolf of Wall Street, Citizen Kane, en praktisch elke aflevering van Succession. Een CEO denkt dat hij onaantastbaar is, tot hij plots een reality check krijgt (en meestal een gevangenisstraf). Tip: als je de zin hoort “I am invincible!” dan weet je al hoe laat het is.
Man in a Hole: de ‘oh no’-tot-‘yes!’ verhaallijn
Het personage begint oké, stort in een diep dal en klimt er dan weer uit. Deze verhaallijn is zo universeel dat hij net zo goed de officiële verhaallijn van het menselijk bestaan had kunnen zijn.
Kijk naar Finding Nemo, The Martian, Shawshank Redemption, Iron Man, The Pursuit of Happyness, en eigenlijk elke film waarin iemand een letterlijke of figuurlijke put invalt en er dan weer uit klimt. Kortom, als iemand zegt “It can’t get any worse,” dan is dit jouw verhaallijn.
Icarus: hoogvliegen en neerstorten
Een glorieuze opmars gevolgd door een onvermijdelijke crash. Het verhaal van elke ster die te helder brandt en spectaculair neerstort. De favoriete val van het publiek.
Denk aan Scarface, The Great Gatsby, The Wolf of Wall Street (alweer), en elke aflevering van Behind the Music. Zoals Daedalus waarschuwde: “Niet te hoog vliegen!” En iedereen die luisterde antwoordde: “Amai, dat klinkt als een uitstekend idee.”
Cinderella: achtbaan van ellende en euforie
Eerst ellende, dan hoop en geluk, dan een ramp, en uiteindelijk een euforisch einde. Dit is een rollercoaster van emoties en het favoriete format van romantische komedies. Hollywood noemt dit ‘rom-com 101.’
Letterlijk Cinderella, Pretty Woman, Pride and Prejudice, The Devil Wears Prada, Bridget Jones’s Diary, en iedere film waarin Hugh Grant hakkelend een liefdesverklaring doet.
Oedipus: van slecht naar hoopvol naar “oh nee”
Een verhaal dat begint met een val in ellende, dan een kort sprankje hoop biedt, en indict met een klap eindigt waarbij kijkers of lezers een therapeut nodig hebben.
Requiem for a Dream, Hamlet, Oldboy, Game of Thrones seizoen 8, en het moment dat je je realiseert dat je favoriete serie geen nieuw seizoen krijgt. Of het moment waarop je ontdekt dat de ijssalon gesloten is net als je aankomt. Pure pijn, subtiel verpakt als entertainment.
Vonnegut wist dit allang
Wetenschap mag het dan net ontdekt hebben, maar Kurt Vonnegut had deze kennis al jaren geleden keurig samengevat, en dat zonder algoritmes of ‘hedonometingen’. Zijn legendarische Shapes of Stories-theorie legde met simpele grafieken uit waarom alles wat we lezen voorspelbaar is, en toch blijft werken.
Dus, de volgende keer dat je denkt een compleet origineel verhaal te hebben geschreven, vergeet dan niet: je hebt gewoon een bestaand verhaal in een ander jasje gestoken. Maar dat is geen probleem: het is de uitvoering die telt. Succes met je volgende Cinderella meets Man in a Hole with an Icarus Twist. En laat het zo goed zijn dat niemand het doorheeft.