Vrouwenmode in de 20ste eeuw: van Belle Epoque tot globalisering

Momenteel toont het Mode­mu­se­um Has­selt een col­lec­tie vrouwen­mode met stukken uit de 20ste eeuw. Enkele weken gele­den kre­gen we een per­soon­lijke rondlei­d­ing door con­ser­va­trice Romy Cockx. Die leer­den we ken­nen tij­dens een filmevent naar aan­lei­d­ing van de 3D-ver­sie van Titan­ic. Voor dit event op het Zuidert­er­ras in Antwer­pen waren enkele authen­tieke sil­hou­et­ten aan­wezig uit de tijd van Titan­ic (1912). Van het een kwam het ander en zo beland­den we in Has­selt voor een per­soon­lijke rondlei­d­ing.¹De ten­toon­stelling Dress­ing the 20th Century/ De 20ste Eeuw Aangek­leed loopt nog tot 6 jan­u­ari 2013 in het Mode­mu­se­um Has­selt. De foto’s zijn afkom­stig uit de Col­lec­tie Mode­mu­se­um Has­selt.

De voor­bi­je eeuw ken­merk­te zich door een hoog tem­po aan opeen­vol­gende sti­jlen. Tech­nolo­gie, economie, cul­tu­ur en sociale veran­derin­gen gaven telkens een nieuwe invulling aan het begrip ‘mode’. Ook de rol van ontwer­pers veran­derde. Was Par­i­js in het begin van de eeuw nog de onbe­twiste mod­e­hoofd­stad, dan zal dit onder invloed van de glob­alis­er­ing ook uit­waaien naar Ameri­ka, Ital­ië, Groot-Brit­tan­nië en Japan.

Belle Epoque

De 19de eeuwse tijdgeest leefde nog sterk door in de peri­ode 1900–1914. De Nou­veau Riche toon­den hun rijk­dom in lux­ueuze vrouwen­kled­ing. Ook klasse en leefti­jd kon je aflezen van de mode. Afwijken van de trend leed tot sociale uit­sluit­ing en spot.

Rijke vrouwen droe­gen ver­schil­lend lagen onderkled­ing en had­den een huis­meid nodig bij het aan­kle­den. Het S‑vormige sil­hou­et accentueerde de boezem. Steeds meer vrouwen gin­gen uit werken en hier­voor was een getailleerd man­tel­pak­je met blouse ideaal. De mid­den­klasse kocht haar kledij via waren­huizen.

Nieuwe sti­jlen wer­den ver­spreid via modemagazines. Een vlaag van oriën­tal­isme bracht schree­uw­erige en exo­tis­che kleuren mee. Ontwer­p­er Paul Poiret lei­d­de de mode naar een lan­gere en small­ere lijn. Veel vrouwen adopteer­den de sti­jl van Poiret, en dan vooral de hobbezak: een rok die onder­aan zeer smal werd.

WOI & Roaring Twenties

Werel­door­log I veran­derde de mode op vlak van ontwerp, stof­fen en pro­duc­tie. Veel ontwer­pers inte­greer­den mil­i­taire invloe­den in hun dagelijkse kledij: kakik­leurige jas­jes met zakken, sti­jlvolle trench­coats van Burber­ry, etc. Donkere kled­ing over­heerst de sobere tijds­geest. De actie­vere rol van de vrouw maak­te prak­tis­che kled­ing essen­tieel en er wer­den zelfs broeken gedra­gen.

Na de oor­log vereen­voudi­gen de lij­nen, met nadruk op kwaliteitvolle pret-à-porter en sportk­led­ing. Er ontstaan twee trends: tra­di­tion­eel, roman­tisch en vrouwelijk (Lan­vin, Paquin, Doucet) ver­sus mod­erne garçon­nelook (Chanel).

Gabrielle Chanel bracht man­nelijke ele­menten in de vrouwen­mode. De aan­vaard­ing van broeken in dames­mode was rad­i­caal. In 1923 lanceerde ze haar lit­tle black dress en werd zwart de kleur van ele­gantie. Daar haar een­voudi­ge snit was deze sti­jl vrij een­voudig na te mak­en, wat tot hij zich snel ver­sprei­d­de over Europa en Ameri­ka.

Deze jon­gen­sachtige sti­jl vereiste een lang en slank sil­hou­et. Slechts weinig vrouwen kon­den aan die smalle lij­nen vol­doen.

Elegante jaren ’30

Door de beurscrash (1929) en depressie moesten ontwer­pers op zoek naar min­der arbei­dsin­ten­sieve en goed­kopere tech­nieken. Nieuwe mod­e­huizen open­den hun deuren: Cristóbal Balen­ci­a­ga, Jacques Fath en Jean Dessès. Par­i­js dom­i­neerde maar kreeg con­cur­ren­tie van Lon­den en New York. Via films had ook Hol­ly­wood een grote invloed op de mode.

Lin­eaire ontwer­pen veran­der­den in zachtere, ges­culp­tureerde modes die de vrouwelijke vor­men benadruk­ten. De boezem werd niet langer platge­drukt en een riem benadruk­te de taille.

Wereldoorlog II

In vre­des­ti­jd bepaalde con­sump­tie het mode­beeld; tij­dens Werel­door­log II (1939–1945) werd de sti­jl gedreven door prak­tis­che noodza­ak. Een beperk­te maar veelz­i­jdi­ge mode.

Door de Duitse bezetting van Par­i­js kwam de dom­i­nante posi­tie van de licht­stad in het gedrang. Heel wat Franse huizen bleven actief maar pro­duceer­den onze toezicht van de bezetter. Dat bemoeil­ijk­te de ver­sprei­d­ing van nieuwe sti­jlen. Buiten­landse mod­est­e­den als Lon­den en New York prof­i­teer­den van deze iso­latie.

New Look

De wereld zette zich af van oor­logsmode en greep terug naar de nos­tal­gis­che Belle Epoque. Schaamteloze luxe met korset­ten voor een ver­moei­de bevolk­ing die een betere toekomst wou creëren. Ontwer­pers ruilden het hoekige sil­hou­et in voor een zachtere lijn. Een over­dreven vrouwelijk figu­ur werd gepro­moot, want vrouwen moesten hun baan opgeven en terugk­eren naar het huishouden.

Par­i­js her­stelde vrij snel als mod­e­hoofd­stad. In 1946 opende Chris­t­ian Dior zijn cou­ture­huis en pre­sen­teerde een jaar lat­er zijn eerste zomer­col­lec­tie, de New Look. Smalle schoud­ers, super­slanke inges­no­erde taille en brede lange rokken.

Jon­geren ontwikkelden een eigen sti­jl die zich afzette van de heersende trend. Iro­nisch genoeg wer­den deze trends lat­er opgepikt en opgenomen in de haute cou­ture. Iedereen kopieerde iedereen.

Swinging Sixties

De mode weer­spiegelde moder­niteit en weten­schap­pelijke vooruit­gang. Onder invloed van economisch her­s­tel speelde con­sump­tie opnieuw een belan­grijke rol, wat lei­d­de tot een weg­w­er­p­cul­tu­ur; kledij werd niet langer afge­dra­gen.

Par­i­js behield haar posi­tie dankz­ij ontwer­pers als Pierre Cardin en André Cour­règes met hun Space Age mode. Yves Saint Lau­rent bew­erk­te klassieke kled­ingstukken tot nieuwe ver­sies en intro­duceerde in 1966 zijn le smok­ing, afgeleid van het man­nen­pak.

Vol­wasse­nen bleven zich vrouwelijk en ele­gant kle­den. Jon­geren­cul­tu­ur zette zich daarte­gen af en men droeg minirokjes. Sti­jl werd vanaf nu gedicteerd door de straat, en het swin­gende Lon­den had een grote invloed op de mode.

Nostalgische jaren ’70

Een ste­vig anti-estab­lish­ment gevoel beheer­ste de tijdgeest. Mode was een per­soon­lijke keuze, los van wat ontwer­pers deden. Hip­pies verzetten zich tegen moder­niteit en zocht­en inspi­ratie in niet-west­erse, eth­nic look.

Twee opval­lende trends bepaalden mee de mode:

1. De minirok en driehoekig sil­hou­et wer­den ver­van­gen door de midi- en maxirok en een lan­gere, smalle lijn.
2. De broek groei­de uit tot een vaste waarde in kleerkast van iedere vrouw.

Par­i­js kreeg ste­vige con­cur­ren­tie van New York en Milaan. Yves Saint Lau­rent bleef toon­aangevend. Hij zocht inspi­ratie in vreemde cul­turen en tra­di­ties en creëerde zo de eth­nic look. De bloeiende Ital­i­aanse mode-indus­trie maak­te furore met namen als Gior­gio Armani, Gian­ni Ver­sace en Valenti­no die glam­oureuze kledij ontwierp voor Jacky Onas­sis en Elis­a­beth Tay­lor.

Power Dressing

De economie boomde en meer vrouwen gin­gen werken. Een breedgeschoud­erde pow­er suit straalde autoriteit uit. Dit brede pak had vooral suc­ces in Ital­ië en de Verenigde Stat­en.

Lux­u­eze mode met duidelijk zicht­bare logo’s moest de sta­tus en rijk­dom van de drager tonen. Mod­e­huizen wer­den steeds grot­er en gin­gen zich meer toe­leggen op mer­chan­dis­ing.

• In Par­i­js: Dior, Chanel,Yves Saint Lau­rent, Ungaro en Givenchy.
• In New York: Ralph Lau­ren, Calvin Klein en Don­na Karan.
• In Ital­ië: Armani, Fen­di, Valenti­no en Ver­sace.

De geves­tigde mod­e­huizen bleven zich con­cen­tr­eren op klassieke kledij en avond­jurken. Chanel kreeg een boost met de komst van Karl Lager­feld in 1983. Begin jaren ’80 schopte een jon­gere gen­er­atie tegen de sch­enen van deze high fash­ion. Jean Paul Gaulti­er taste de gren­zen af tussen man­nen- en vrouwen­mode en zorgde voor heel wat dis­cussie omtrent gen­der.

Globale mode

Na de beurscrash van 1986 zette men zich af tegen de over­con­sump­tie van de jaren ’80. De cat­walk zorgde niet langer voor inspi­ratie en ontwer­pers zocht­en opnieuw authen­ticiteit in sub­cul­turen op straat. Men zocht voort­durende inspi­ratie in eerdere peri­odes, sti­jlen en cul­turen.

Par­i­js werd over­spoeld door nieuwe ontwer­pers en invloe­den. Men ging zich meer toe­leggen op con­fec­tie. Goed­kopere lij­nen ver­sch­enen op de cat­walks en acces­soires als hand­tassen wor­den onont­beer­lijk. Zo tilde Marc Jacobs de Louis Vuit­ton tas naar een nieuw niveau. Kledij met een merk­naam werd toe­ganke­lijk voor een breed pub­liek.

Ook aan het einde van de 20ste eeuw bleef mode een belan­grijke bron van cul­turele pro­duc­tie. Tele­visie zorgde voor steeds snellere evo­lu­tie van modes en via inter­net kon met 24/7 online winke­len.