Vrouwenmode in de 20ste eeuw: van Belle Epoque tot globalisering

Momenteel toont het Modemuseum Hasselt een collectie vrouwenmode met stukken uit de 20ste eeuw. Enkele weken geleden kregen we een persoonlijke rondleiding door conservatrice Romy Cockx. Die leerden we kennen tijdens een filmevent naar aanleiding van de 3D-versie van Titanic. Voor dit event op het Zuiderterras in Antwerpen waren enkele authentieke silhouetten aanwezig uit de tijd van Titanic (1912). Van het een kwam het ander en zo belandden we in Hasselt voor een persoonlijke rondleiding.¹ De foto’s zijn afkomstig uit de Collectie Modemuseum Hasselt.

De voorbije eeuw kenmerkte zich door een hoog tempo aan opeenvolgende stijlen. Technologie, economie, cultuur en sociale veranderingen gaven telkens een nieuwe invulling aan het begrip ‘mode’. Ook de rol van ontwerpers veranderde. Was Parijs in het begin van de eeuw nog de onbetwiste modehoofdstad, dan zal dit onder invloed van de globalisering ook uitwaaien naar Amerika, Italië, Groot-Brittannië en Japan.

Belle Epoque

De 19de eeuwse tijdgeest leefde nog sterk door in de periode 1900-1914. De Nouveau Riche toonden hun rijkdom in luxueuze vrouwenkleding. Ook klasse en leeftijd kon je aflezen van de mode. Afwijken van de trend leed tot sociale uitsluiting en spot.

Rijke vrouwen droegen verschillend lagen onderkleding en hadden een huismeid nodig bij het aankleden. Het S-vormige silhouet accentueerde de boezem. Steeds meer vrouwen gingen uit werken en hiervoor was een getailleerd mantelpakje met blouse ideaal. De middenklasse kocht haar kledij via warenhuizen.

Nieuwe stijlen werden verspreid via modemagazines. Een vlaag van oriëntalisme bracht schreeuwerige en exotische kleuren mee. Ontwerper Paul Poiret leidde de mode naar een langere en smallere lijn. Veel vrouwen adopteerden de stijl van Poiret, en dan vooral de hobbezak: een rok die onderaan zeer smal werd.

WOI & Roaring Twenties

Wereldoorlog I veranderde de mode op vlak van ontwerp, stoffen en productie. Veel ontwerpers integreerden militaire invloeden in hun dagelijkse kledij: kakikleurige jasjes met zakken, stijlvolle trenchcoats van Burberry, etc. Donkere kleding overheerst de sobere tijdsgeest. De actievere rol van de vrouw maakte praktische kleding essentieel en er werden zelfs broeken gedragen.

Na de oorlog vereenvoudigen de lijnen, met nadruk op kwaliteitvolle pret-à-porter en sportkleding. Er ontstaan twee trends: traditioneel, romantisch en vrouwelijk (Lanvin, Paquin, Doucet) versus moderne garçonnelook (Chanel).

Gabrielle Chanel bracht mannelijke elementen in de vrouwenmode. De aanvaarding van broeken in damesmode was radicaal. In 1923 lanceerde ze haar little black dress en werd zwart de kleur van elegantie. Daar haar eenvoudige snit was deze stijl vrij eenvoudig na te maken, wat tot hij zich snel verspreidde over Europa en Amerika.

Deze jongensachtige stijl vereiste een lang en slank silhouet. Slechts weinig vrouwen konden aan die smalle lijnen voldoen.

Elegante jaren ’30

Door de beurscrash (1929) en depressie moesten ontwerpers op zoek naar minder arbeidsintensieve en goedkopere technieken. Nieuwe modehuizen openden hun deuren: Cristóbal Balenciaga, Jacques Fath en Jean Dessès. Parijs domineerde maar kreeg concurrentie van Londen en New York. Via films had ook Hollywood een grote invloed op de mode.

Lineaire ontwerpen veranderden in zachtere, gesculptureerde modes die de vrouwelijke vormen benadrukten. De boezem werd niet langer platgedrukt en een riem benadrukte de taille.

Wereldoorlog II

In vredestijd bepaalde consumptie het modebeeld; tijdens Wereldoorlog II (1939-1945) werd de stijl gedreven door praktische noodzaak. Een beperkte maar veelzijdige mode.

Door de Duitse bezetting van Parijs kwam de dominante positie van de lichtstad in het gedrang. Heel wat Franse huizen bleven actief maar produceerden onze toezicht van de bezetter. Dat bemoeilijkte de verspreiding van nieuwe stijlen. Buitenlandse modesteden als Londen en New York profiteerden van deze isolatie.

New Look

De wereld zette zich af van oorlogsmode en greep terug naar de nostalgische Belle Epoque. Schaamteloze luxe met korsetten voor een vermoeide bevolking die een betere toekomst wou creëren. Ontwerpers ruilden het hoekige silhouet in voor een zachtere lijn. Een overdreven vrouwelijk figuur werd gepromoot, want vrouwen moesten hun baan opgeven en terugkeren naar het huishouden.

Parijs herstelde vrij snel als modehoofdstad. In 1946 opende Christian Dior zijn couturehuis en presenteerde een jaar later zijn eerste zomercollectie, de New Look. Smalle schouders, superslanke ingesnoerde taille en brede lange rokken.

Jongeren ontwikkelden een eigen stijl die zich afzette van de heersende trend. Ironisch genoeg werden deze trends later opgepikt en opgenomen in de haute couture. Iedereen kopieerde iedereen.

Swinging Sixties

De mode weerspiegelde moderniteit en wetenschappelijke vooruitgang. Onder invloed van economisch herstel speelde consumptie opnieuw een belangrijke rol, wat leidde tot een wegwerpcultuur; kledij werd niet langer afgedragen.

Parijs behield haar positie dankzij ontwerpers als Pierre Cardin en André Courrèges met hun Space Age mode. Yves Saint Laurent bewerkte klassieke kledingstukken tot nieuwe versies en introduceerde in 1966 zijn le smoking, afgeleid van het mannenpak.

Volwassenen bleven zich vrouwelijk en elegant kleden. Jongerencultuur zette zich daartegen af en men droeg minirokjes. Stijl werd vanaf nu gedicteerd door de straat, en het swingende Londen had een grote invloed op de mode.

Nostalgische jaren ’70

Een stevig anti-establishment gevoel beheerste de tijdgeest. Mode was een persoonlijke keuze, los van wat ontwerpers deden. Hippies verzetten zich tegen moderniteit en zochten inspiratie in niet-westerse, ethnic look.

Twee opvallende trends bepaalden mee de mode:

De minirok en driehoekig silhouet werden vervangen door de midi- en maxirok en een langere, smalle lijn.
De broek groeide uit tot een vaste waarde in kleerkast van iedere vrouw.

Parijs kreeg stevige concurrentie van New York en Milaan. Yves Saint Laurent bleef toonaangevend. Hij zocht inspiratie in vreemde culturen en tradities en creëerde zo de ethnic look. De bloeiende Italiaanse mode-industrie maakte furore met namen als Giorgio Armani, Gianni Versace en Valentino die glamoureuze kledij ontwierp voor Jacky Onassis en Elisabeth Taylor.

Power Dressing

De economie boomde en meer vrouwen gingen werken. Een breedgeschouderde power suit straalde autoriteit uit. Dit brede pak had vooral succes in Italië en de Verenigde Staten.

Luxueze mode met duidelijk zichtbare logo’s moest de status en rijkdom van de drager tonen. Modehuizen werden steeds groter en gingen zich meer toeleggen op merchandising.

In Parijs: Dior, Chanel,Yves Saint Laurent, Ungaro en Givenchy.
In New York: Ralph Lauren, Calvin Klein en Donna Karan.
In Italië: Armani, Fendi, Valentino en Versace.

De gevestigde modehuizen bleven zich concentreren op klassieke kledij en avondjurken. Chanel kreeg een boost met de komst van Karl Lagerfeld in 1983. Begin jaren ’80 schopte een jongere generatie tegen de schenen van deze high fashion. Jean Paul Gaultier taste de grenzen af tussen mannen- en vrouwenmode en zorgde voor heel wat discussie omtrent gender.

Globale mode

Na de beurscrash van 1986 zette men zich af tegen de overconsumptie van de jaren ’80. De catwalk zorgde niet langer voor inspiratie en ontwerpers zochten opnieuw authenticiteit in subculturen op straat. Men zocht voortdurende inspiratie in eerdere periodes, stijlen en culturen.

Parijs werd overspoeld door nieuwe ontwerpers en invloeden. Men ging zich meer toeleggen op confectie. Goedkopere lijnen verschenen op de catwalks en accessoires als handtassen worden onontbeerlijk. Zo tilde Marc Jacobs de Louis Vuitton tas naar een nieuw niveau. Kledij met een merknaam werd toegankelijk voor een breed publiek.

Ook aan het einde van de 20ste eeuw bleef mode een belangrijke bron van culturele productie. Televisie zorgde voor steeds snellere evolutie van modes en via internet kon met 24/7 online winkelen.