Revolusi, van David Van Reybrouck

Met Revolusi heeft David Van Reybrouck niet zomaar een boek geschreven, maar een gigantische historische achtbaan gebouwd, inclusief scherpe bochten, duizelingwekkende dalingen en een paar momenten waarop je het gevoel hebt dat je uit de kar geslingerd wordt. Dit werk brengt de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd en het ontstaan van de moderne wereld op een manier in kaart die ergens balanceert tussen een historische roman, een detectiveverhaal en een familiekroniek waarin iedereen ruziënd aan tafel zit en niemand precies weet wie het hoofdgerecht heeft klaargemaakt. Vijf jaar intensief onderzoek, bijna tweehonderd interviews en een arsenaal aan archiefmateriaal vormen de ruggengraat van dit epos.

Inhoud

Op een zonnige vrijdagochtend in augustus 1945—een ochtend zo onschuldig dat hij zich waarschijnlijk niet bewust was van zijn historische lading—hief een handvol uitgeputte mensen een zelfgemaakte katoenen vlag. Ze verklaarden, namens 68 miljoen landgenoten, de geboorte van een nieuwe natie. Indonesië, een land met een op drie na grootste bevolking ter wereld, gelegen op een eilandengroep die een achtste van de aardbol beslaat, besloot het eerste gekoloniseerde land te worden dat na de Tweede Wereldoorlog onafhankelijkheid uitriep. Een gewaagde zet, vergelijkbaar met proberen weg te rennen uit een draaideur terwijl de koloniale machten nog midden in de roterende beweging zaten.

Voor Revolusi: Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld doorkruiste Van Reybrouck Indonesië, Japan, Nepal en Nederland om verhalen te verzamelen van mensen die deze strijd met eigen ogen zagen, en in sommige gevallen zelfs met eigen handen bevochten. Hij voerde gesprekken in Indonesische rusthuizen, Japanse miljoenensteden en op afgelegen eilanden waar waarschijnlijk nog steeds iemand zich afvraagt wie die Belg was die zo veel vragen stelde. Zoals hij zelf aangeeft in een interview met VRT NWS, waren het juist deze persoonlijke getuigenissen die het boek zijn kloppende hart gaven.

Vier miljoen burgers kwamen om tijdens de Japanse bezetting—een sinister hoofdstuk waarin de Nederlanders het koloniale stokje even uit handen moesten geven. Nog eens 200.000 mensen verloren hun leven in het daaropvolgende, uitgesproken brute conflict waarin Nederland met ongekende kracht probeerde de controle te herwinnen. Toen de Britten en Amerikanen zich ook nog eens gingen bemoeien met het ‘pacificeren’ van de Indonesische guerrilla, werd de Revolusieen spektakelstuk waar niemand vrijwillig kaartjes voor had gekocht. Een relaas van deze strijd kun je ook terugzien in de film De Oost.

Pas in december 1949, na een diplomatiek kluwen waar geen enkele spindoctor uit de 21e eeuw zich aan zou willen wagen, overtuigden de Verenigde Naties Nederland ervan om eindelijk alle soevereiniteit aan Indonesië over te dragen. Hiermee kwam een einde aan 350 jaar koloniale heerschappij en werd een precedent geschept voor onafhankelijkheidsbewegingen wereldwijd, die dachten: “Als zij het kunnen, waarom wij dan niet?”

Maar Revolusi kijkt verder dan de vier chaotische jaren tussen 1945 en 1949. Het boek duikt in de volledige koloniale geschiedenis van Nederland in Indonesië, vanaf de eerste VOC-schepen in de 16e eeuw tot aan de mondiale dekolonisatiebeweging. Zoals Jonge Historici opmerkt, toont deze brede aanpak aan dat revoluties niet uit de lucht komen vallen, maar eerder decennia aan opgekropte frustraties zijn die op een dag besluiten om uit te barsten als een geiser op een slechte dag.

Review

Van Reybrouck schrijft met een vaardigheid die men normaal gesproken reserveert voor romanschrijvers, illusionisten en andere meestervertellers. Zoals op Hebban vermeld, is zijn stijl toegankelijk en meeslepend, alsof hij je uitnodigt voor een lange avond aan de toog waar je plots beseft dat het al drie uur ’s nachts is en je nog steeds geboeid luistert.

Hoewel de tweede helft van het boek minder nieuwe feiten of inzichten biedt over de specifieke Revolutieperiode, ligt de ware kracht van dit werk in de talloze interviews die Van Reybrouck heeft afgenomen. Door stemmen te laten horen die tot nu toe weinig aandacht hebben gekregen verrijkt hij de geschiedschrijving met perspectieven die anders verloren zouden gaan. Daarbij laat hij zowel Indonesiërs, Japanners, Gurkha’s, Indo’s als Nederlanders aan het woord. Deze brede kijk wordt ook benadrukt in de Asian Review of Books, waar de diversiteit aan bronnen en perspectieven wordt geprezen.

Een punt van kritiek is dat Van Reybrouck soms de informatie uit zijn interviews lijkt te verwerken zonder deze diepgaand te analyseren of te problematiseren. Volgens een recensie in de Clingendael Spectator kan dit leiden tot een enigszins eenzijdige weergave van bepaalde gebeurtenissen. Desalniettemin doet dit weinig af aan de algehele waarde van het boek als een belangrijke bijdrage aan het begrip van het dekolonisatieproces.

Een punt van kritiek is dat Van Reybrouck soms de informatie uit zijn interviews lijkt te verwerken zonder deze diepgaand te analyseren of te problematiseren. In sommige gevallen lijkt Van Reybrouck het enthousiasme van zijn getuigen zó te respecteren dat hij hun verhalen niet altijd even kritisch fileert. Volgens de Clingendael Spectator kan dit leiden tot een iets te rimpelloze weergave van bepaalde gebeurtenissen. Maar eerlijk is eerlijk: zelfs een enigszins wankele reconstructie van een geschiedenis die lang onderbelicht bleef, is nog steeds een belangrijke bijdrage aan het begrip van de dekolonisatie.

Verdict

Revolusi is geen boek, het is een monument. Een werk dat zowel de complexiteit als de chaos van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd blootlegt en het grotere plaatje van kolonialisme en globalisering niet uit het oog verliest. Van Reybrouck’s vertelstijl en zijn vermogen om de lezer mee te slepen in de geschiedenis maken dit boek toegankelijk voor iedereen die ooit een geschiedenisboek heeft gelezen en dacht: “Mooi, maar wat als dit net zo meeslepend was als een Netflix-serie?”

Of je nu een historicus bent, een casual lezer met een interesse in koloniale geschiedenis, of gewoon iemand die zich afvraagt hoe het komt dat we nog steeds zo veel moeten praten over het verleden: Revolusi is verplichte kost.

ISBN: 9789403104621