Oudste kaart van Nederlanden, 1557

Vorig jaar werd in Breda een schat gevonden. Geen kist vol goud, geen kelk vol eeuwige jeugd, maar iets minstens even opwindends voor de cartografieliefhebber met een zwak voor obscure topografische juweeltjes: de oudste kaart van de Nederlanden, gedateerd op het glorieuze jaar 1557. Dit meesterwerk is onderdeel van de Corte Cronikel door de vermaarde cartograaf Cornelis van Hoorn, een man die klaarblijkelijk begreep dat men kaarten niet enkel nodig heeft om verloren te raken, maar ook om eeuwen later archeologen in extase te brengen. Die kaart wil ik wel eens in het groot zien. De grote kabinetskaart van Joseph de Ferraris was ook al zo interessant, maar dat is een andere periode (18de eeuw).

Deze kaart is een ware tijdmachine op papier. Het zou ons niet verbazen als iemand hem per ongeluk aanraakt en plotseling in een 16e-eeuws kroeggevecht belandt met een licht dronken zeeman uit Brugge. En laten we eerlijk zijn: dat zou geen slechte manier zijn om een donderdagavond door te brengen.

Van Hoorns werk, Dese corte cronikel in dese rolle gescreven ofte gefigureert…, werd in 1586 gedrukt in Utrecht door Henrick van Borculo, een drukker wiens carrière kort maar krachtig was (1584-1586), alsof hij een Renaissance popster was met een te vroeg tragisch einde.

De kaart vermeldt verschillende Vlaamse steden, maar bijvoorbeeld ook van de Ardennen. Volgens deskundigen van de Universiteit Utrecht gaat het om de oudst bekende kaart van de Nederlanden.

Op de foto’s is te zien dat de kaart plaatsen als Brugghe, Bruessel, Ghent, Nieupoort, Ostende en Oudenaerde aanduidt, vaak met een kleine tekening van een kerk of kasteel. Ook Dinant, Namen en Hoeye staan op de kaart. Opvallend zijn voorts aanduidingen als “tbosch van Ardenne” en “Schaldes” (Schelde).

Goed nieuws voor wie de kaart graag van dichtbij wil bekijken zonder zich schuldig te maken aan een twijfelachtige inbraak in een museum: hij is nu beschikbaar via de KBR. Voor de ongeoefende lezer: de Koninklijke Bibliotheek van België. Deze instelling bewaart alles wat in België ooit gedrukt werd, van literaire meesterwerken tot vergeten belastingformulieren uit 1823. Hun collectie omvat talloze gegraveerde kaarten en plannen, inclusief deze bijzonder waardevolle Korte Cronikel van Cornelis van Hoorn.

Dus als u ooit uw vrienden wil imponeren met obscure historische kennis, weet u nu dat de oudste kaart van de Nederlanden uit 1557 dateert. Als u hen vervolgens mee wilt sleuren naar de KBR om hem te bewonderen, is dat volledig uw verantwoordelijkheid.

Bron: Knack, Koninklijke Bibliotheek verwerft oudste kaart van Nederlanden, 26 januari 2012.