Als historicus heb ik een bijzondere hobby: parallellen trekken tussen heden en verleden, of zoals mijn vrienden het noemen, “feestjes verpesten met obscure weetjes.” En laten we eerlijk zijn: als je het nieuws van het afgelopen jaar hebt gevolgd, lijkt alles verdacht veel op een herhaling van 2020. Maar waarom stoppen bij 2020? We kunnen nog verder terug in de tijd! Dat dacht ook journalist Lieven Sioen, die in het werk van de Britse historicus Michael Pye over Antwerpen: De gloriejaren enkele bijzonder treffende parallellen vond tussen de pest in Antwerpen en onze recente pandemische beslommeringen.
Of we als maatschappij veel hebben bijgeleerd sinds de renaissance, laat ik aan u over. Maar laat ons zeggen: de Antwerpse beleidsmakers van de 16e eeuw zouden zich behoorlijk thuis voelen in onze hedendaagse crisiscommunicatie.
Pye’s plastisch relaas van de Antwerpse Gouden Eeuw beschrijft uitvoerig hoe ook toen de stad moest balanceren tussen het lokken van klanten en het weren van de pest. Dat deed ze met veel kwakzalverij en nog meer processies. Maar ook met decreten die opmerkelijk actueel klinken.
Pandemieën: de eeuwige herhalingsoefening
Laten we enkele historische maatregelen even naast de onze leggen.
1513: Een verordening legde het sociale leven lam door diners voor meer dan tien gasten te verbieden.
“Ik zweer het, mijnheer de baljuw, we zijn maar met negen! De tiende is een standbeeld.”
1534: Er mocht uit en huis waar pest heerste maar één persoon naar de markt om eten te kopen.
“Ga jij maar, schat, en vergeet de amandeltaart niet. En o ja, draag dat lange snavelmasker, dat is mode.”
1578: Als de pest lang duurde, werden de regels strenger. Zo mochten kinderen niet naar school. Zulke nieuwe regels waren nodig, want aan de vorige regels wordt onvoldoende de hand gehouden.
“Maak je geen zorgen, jongen, over 450 jaar vinden we Zoom uit. En dan wil je pas echt niet meer naar school.”
1571: Er ontstond een nieuwe markt in officiële certificaten waar mensen mee konden aantonen dat ze niet aan de dodelijke ziekte leden. Vandaag heet dat en Covid Safe Ticket.
“Mag ik binnen in de herberg? Hier is mijn attest dat ik niet aan de pest lijd. Gekocht bij een eerlijke man op de hoek voor slechts drie dukaten.”
Antwerpen, stad van overlevers en overtreders
Of het nu de pest is of corona, de mens blijft een gewoontedier: we negeren regels, bekvechten over maatregelen en ontwikkelen een bruisende handel in twijfelachtige documenten. Maar laten we het positief bekijken: Antwerpen heeft de pest overleefd, en met een beetje geluk zullen toekomstige historici ooit op ons terugkijken en zeggen: “Kijk, in 2020 waren ze exact even eigenwijs als in 1578.”
- Ergens in 1578: “Deze nieuwe regels zijn nodig, want aan de vorige regels wordt onvoldoende de hand gehouden.”
- Ergens in 2021: “Deze nieuwe regels zijn nodig, want aan de vorige regels wordt onvoldoende de hand gehouden.”
Geschiedenis herhaalt zich niet altijd letterlijk, maar ze rijmt verdacht goed.
Bron: Lieven Sioen, Dwalen, falen en balen, in: De Standaard, 30 december 2021, p. 2. Foto: Sebastian Steveniers.