Beatrice de Graaf is hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Utrecht. Ze richtte het Centre for Terrorism and Counterterrorism in Leiden op. Ze wil de meerdere oorzaken en patronen van terrorisme laten zien. Volgens het ene kamp komt terrorisme voort uit armoede, uitsluiting, uitbuiting en discriminatie. Het andere kamp zegt: nee, het komt door de islam, door religieuze overtuigingen. Volgens de Graaf zijn beide zienswijzen te simplistisch.1Caroline Lo Galbo, Interview met terreurdeskundige Beatrice de Graaf over terrorisme, wetenschap en God, in: De Morgen, 23 oktober 2018, pp. 15–17.
Vooral treffende vond ik de historische analogieën met het post-Napoleontische tijdperk in het begin van de 19de eeuw. Ook toen werd een tijdperk van terreur gevolgd door een periode van verhoogde veiligheid in ruil voor vrijheid.
Q. U ontdekte dat er een Europese Verdedigingsgemeenschap heeft bestaan, een NATO avant la lettre. Hoe kreeg u die vergeten geschiedenis boven water?
A. “Ik vermoedde het bestaan ervan. […] Na veel research in Berlijnse archieven stuitte een collega op notulen van deze veiligheidsraad. Daarna ben ik zelf die geschriften in oud-Duits gaan ontrafelen, met hulp van een gepensioneerde vriendin, een archivaris die mij dat leerde.”
Q. Wat is uw belangrijkste inzicht?
A. “Dat we op dit moment in Europa in een vergelijkbare situatie zitten. Na 25 jaar van oorlog en chaos met o.a. de Franse Revolutie en napoleontische oorlogen waren de mensen zo getraumatiseerd door de terreur van anarchisten, dat ze alleen nog maar naar veiligheid verlangden en bereid waren hun burgerschap op te geven. Er ontstond een centrale overheid met vérstrekkende bevoegdheden voor grens- en paspoortcontroles. Een nieuwe Europese Verdedigings-gemeenschap zou daarvoor gaan zorgen, met de hertog van Wellington als ster, die op zijn beurt werd omringd door talloze ondergeschikte, tegenstribbelende en behulpzame officieren, juristen, spionnen en ander veiligheidsvolk. 2Uittreksel: Beatrice de Graaf, Tegen de terreur, Uitgeverij Prometheus, 2018, 536 p.
Met behulp van allerlei nieuwe instrumenten — paspoorten, optische telegrafen, gezamenlijke grenscontroles en het razendsnel verspreiden van signalementen van voortvluchtige ‘terroristes’ en ‘assassijnen’ — werd het inderdaad veilig. De veiligheid werd duur betaald, met internationale leningen en afgedwongen Franse herstelbetalingen.
Ook nu verwachten we alles van de zogenaamd machtige staat. We eisen van politici repressieve maatregelen en tegelijkertijd rekenen we ze er snoeihard op af omdat geen maatregel naar ons gevoel ooit toereikend zal zijn. Die neerwaartse spiraal kunnen we alleen doorbreken door meer verantwoordelijkheid bij de burger te leggen en na te gaan: hoe kan die lokaal zijn talenten inzetten?”